Dostępność cyfrowa to nie tylko kontrast i powiększenie czcionki – odkrywamy, co naprawdę oznacza bycie dostępnym

Od 28 czerwca 2025 roku w Polsce zacznie obowiązywać Europejski Akt o Dostępności (EAA), który nałoży na wiele firm prawny obowiązek zapewnienia dostępności cyfrowej swoich produktów i usług – w tym sklepów internetowych, aplikacji mobilnych, bankowości online, terminali płatniczych czy czytników e-booków. 

W tym kontekście coraz więcej firm powinno zadbać, aby ich strona internetowa, aplikacja lub produkt cyfrowy były „dostępne dla wszystkich”. Problem w tym, że bardzo często dostępność jest postrzegana powierzchownie – jako kilka widocznych dodatków, takich jak możliwość zmiany kontrastu, wielkości czcionki czy wyłączenia animacji. Tego typu uproszczone podejście wynika m.in. z doświadczeń użytkowników z serwisami administracji publicznej, które przez lata stosowały właśnie takie rozwiązania jako główny (a często jedyny) przejaw dostępności. 

Tymczasem prawdziwa dostępność to coś znacznie głębszego – obejmuje strukturę kodu, obsługę za pomocą klawiatury, wsparcie dla technologii asystujących, logiczną kolejność treści czy odpowiednie komunikaty o błędach. To właśnie te elementy decydują o tym, czy osoba z niepełnosprawnością rzeczywiście będzie mogła skorzystać z produktu lub usługi cyfrowej. 

Dlaczego warto traktować to poważnie? 

W Polsce żyje ponad 4 miliony osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. W całej Europie to już kilkadziesiąt milionów użytkowników, którzy codziennie napotykają bariery w korzystaniu z usług cyfrowych. Zapewnienie im pełnego dostępu do treści i funkcjonalności nie jest już tylko gestem dobrej woli – to realna potrzeba i odpowiedzialność społeczna. 

Co więcej, rozwiązania wprowadzane z myślą o dostępności często poprawiają doświadczenie wszystkich użytkowników. Intuicyjna nawigacja, czytelna struktura treści czy odpowiednie kontrasty ułatwiają korzystanie z serwisu każdemu – niezależnie od wieku, sprawności czy okoliczności. To trochę jak z obniżonymi krawężnikami – projektowane z myślą o osobach poruszających się na wózkach, okazują się pomocne również dla rodziców z wózkami dziecięcymi, osób starszych, rowerzystów, użytkowników hulajnóg, a nawet tych ciągnących walizkę. 

Podobnie jest w cyfrowym świecie – dostępność wspiera nas w codziennych, czasem zupełnie niespodziewanych sytuacjach. Gdy korzystamy z telefonu w ostrym słońcu i kontrast ma kluczowe znaczenie. Gdy mamy złamaną rękę i musimy obsługiwać aplikację jedną dłonią. Albo gdy niesiemy zakupy i potrzebujemy łatwej nawigacji głosowej. Nawet oglądając film z napisami w ciszy biblioteki, czy próbując przeczytać komunikaty na zatłoczonym, głośnym dworcu – korzystamy z rozwiązań dostępnościowych, nawet jeśli nie zdajemy sobie z tego sprawy. 

Co ważne, dostępność przekłada się także na lepsze pozycjonowanie w Google. Strony z czytelną strukturą, odpowiednimi nagłówkami, opisami obrazków i poprawnym kodem HTML są lepiej rozumiane przez algorytmy wyszukiwarki, co może skutkować wyższą pozycją w wynikach wyszukiwania. 

Wreszcie – od czerwca 2025 roku dostępność stanie się obowiązkiem prawnym dla wielu firm. Brak dostosowania może skutkować nie tylko negatywnym odbiorem ze strony klientów, ale również karami finansowymi czy nawet zakazem świadczenia usług cyfrowych. 

Dostępność – jak postrzega ją większość biznesów 

Dla wielu zleceniodawców i menedżerów „dostępność strony” oznacza: 

• Ikonka dostępności – przycisk z kołem zębatym lub osobą na wózku, który otwiera menu zmiany kontrastu czy powiększania tekstu. 

• Wysoki kontrast kolorów – białe litery na ciemnym tle albo odwrotnie. 

• Alternatywne opisy grafik (alt text) – krótkie opisy obrazków, któreopisują co przedstawia obrazek/zdjęcie 

• Możliwość zmiany wielkości czcionki – bo „osoby niedowidzące tego potrzebują”. 
  
• Wtyczki dostępności (overlay tools) – narzędzia firm trzecich, które „automatycznie” poprawiają dostępność. 

Fot 1: Niemal 70% uznaje wtyczki dostępności za nieefektywne wg badania przeprowadzonego przez WEBAIM 
 

Takie postrzeganie dostępności to niestety plaster na złamanie otwarte. Pojawia się świadomość, że jakoś trzeba zapewnić dostępność, ale to mały krok w jej stronę. To zdecydowanie za mało, by osoby z niepełnosprawnościami mogły korzystać ze strony. Rozwiązania typu “overlay”, czyli wszelkiego rodzaju wtyczki, bardzo często wręcz utrudniają lub uniemożliwiają poruszanie się po witrynie. 

Rzeczywistość: czym naprawdę jest dostępność 

Prawdziwa dostępność to znacznie więcej niż projekt wizualny strony i możliwości jego modyfikacji (np. poprzez zmianę kontrastu). To sposób, w jaki strona działa dla osób korzystających z technologii asystujących i technik adaptacyjnych. Powinna być zaprojektowana i zakodowana tak, by osoby z różnymi ograniczeniami (wzrokowymi, słuchowymi, ruchowymi, poznawczymi) mogły z niej skorzystać na równych zasadach.

Fot 2: Tzw ”skip link”, który umożliwia pominięcie nawigacji przez osoby korzystające z klawiatury i/lub czytnika ekranu

Przykłady rzeczywistego stosowania dostępności: 

• Obsługa za pomocą klawiatury 
  Osoby z ograniczeniami ruchowymi często korzystają wyłącznie z klawiatury. Strona powinna umożliwiać im swobodne poruszanie się po wszystkich elementach – formularzach, przyciskach, menu – bez użycia myszy. 

• Kompatybilność z czytnikami ekranu 
  Osoby niewidome lub słabowidzące korzystają z czytników, które „czytają” zawartość strony. Aby działało to poprawnie, potrzebne są między innymi: 

1. Prawidłowe znaczniki HTML (<header>, <main>, <button>, itd.) 
2. Struktura nagłówków (<h1>, <h2>, itd.) 
3. Etykiety i opisy przycisków czy pól tekstowych 
4. Odpowiednia kolejność treści (DOM) 
5. Dostępne nazwy (każdy interaktywny element powinien mieć nazwę, którą odczyta czytnik – np. „Dodaj do koszyka” zamiast „kliknij tutaj”) 

Fot 3: Dodanie dla czytników ekranów informacji uzupełniającej cel przycisków ”przeczytaj więcej” za pomocą aria-label ”Przeczytaj więcej o analizie użyteczności”

• Czytelna struktura i oznaczenia – wizualnie i nie tylko  
  Na pierwszy rzut oka strona może wyglądać dobrze, ale jeśli w kodzie panuje chaos, to czytniki ekranu nie będą w stanie przekazać użytkownikowi sensu tej treści. 
   
• Jasne komunikaty i formularze 
  Błędy w formularzach muszą być oznaczone nie tylko kolorem, ale i słowami – żeby każda osoba mogła zrozumieć, co należy poprawić. Czytnik ekranu powinien informować, że coś poszło nie tak. 
   
• Unikanie niepotrzebnych efektów 
  Zbyt dynamiczne animacje lub migające elementy mogą powodować dyskomfort, a nawet napady padaczkowe. Dobrym standardem jest szanowanie ustawień systemowych użytkownika – np. „preferencje ograniczonego ruchu”. 
   
• RWD  
  Projekt powinien działać na różnych urządzeniach, by dostosować się do możliwie jak największej ilości użytkowników  
  

W dużym  skrócie — dostępność cyfrowa powinna być zgodna z międzynarodowym standardem WCAG 2.1 na poziomie AA, który obejmuje aż 47 kryteriów sukcesu. Oznacza to, że aby strona, aplikacja czy usługa cyfrowa spełniała te wymagania, trzeba zadbać o wiele aspektów, takich jak struktura kodu, nawigacja, kontrast, teksty alternatywne czy interaktywność. Zgodność z tymi standardami wymaga zaawansowanej analizy i wdrożenia wielu elementów, co jest niezbędne, aby zapewnić pełną dostępność dla osób z różnymi ograniczeniami. 

Widoczna dostępność vs. rzeczywista użyteczność 

To, co niektóre firmy uznają za dostępność, stanowi jedynie niewielki fragment rzeczywistej dostępności. Nawet wymagania, które często są wspomniane, mają znacznie więcej aspektów do uwzględnienia niż tylko ich posiadanie. Weźmy na przykład teksty alternatywne.: iIch obecność to tylko początek. Ważne jest, aby były merytoryczne, napisane prostym językiem i odnosiły się do obrazów istotnych dla treści, a nie do elementów dekoracyjnych ani tła. 
 
Poniżej znajduje się tabela z przykładami aspektów, które firmy zazwyczaj znają i omawiają, jednak ta wiedza jest niewystarczająca, by w pełni zaspokoić rzeczywiste potrzeby osób z niepełnosprawnościami.  

Cytat z webinaru o dostępności cyfrowej 

Nowe przepisy – kogo dotyczą i jak będzie wyglądać weryfikacja? 

Jak już wspominaliśmy na wstępie, od 28 czerwca 2025 dostępność nie będzie już tylko (a w zasadzie to aż) kwestią moralną, ale stanie również obowiązkiem prawnym Zgodnie z ustawą wdrażającą Europejski Akt o Dostępności, wchodzącą w życie w tym terminie, obowiązek zapewnienia dostępności będzie dotyczył m.in.: 

• sklepów internetowych i platform e-commerce, 
• banków i instytucji finansowych, 
• operatorów usług komunikacyjnych, 
• terminali płatniczych, bankomatów, biletomatów, 
• firm oferujących e-booki i czytniki, 
• firm transportowych oferujących rezerwację biletów online. 

Zwolnione będą mikroprzedsiębiorstwa, czyli firmy zatrudniające poniżej 10 osób i z rocznym obrotem poniżej 2 mln euro. 

Co wprowadzają nowe przepisy? 

Od 28 czerwca 2025 roku w Polsce zacznie obowiązywać ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze, wdrażająca przepisy Europejskiego Aktu o Dostępności (EAA). Zgodność z tymi przepisami będzie nadzorowana przez Prezesa Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) oraz inne właściwe organy nadzoru rynku, takie jak Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej (UKE), Rzecznik Finansowy czy organy celne, w zależności od rodzaju produktu lub usługi . 

Jak wygląda proces weryfikacji? 

1. Zgłoszenie niezgodności przez użytkownika 
   Każdy obywatel (np. klient lub użytkownik strony internetowej) ma prawo zgłosić podejrzenie, że dany produkt lub usługa cyfrowa nie spełnia wymagań dostępności. Zgłoszenie może trafić do właściwego organu nadzoru – w przypadku usług cyfrowych najczęściej będzie to Prezes Zarządu PFRON. 
2. Przekazanie zgłoszenia przedsiębiorcy 
   Organ nadzoru (np. PFRON) przekazuje zgłoszenie przedsiębiorcy. Od tego momentu firma ma 30 dni na ustosunkowanie się do zgłoszenia – powinna przedstawić wyjaśnienie lub dowody na zgodność produktu lub usługi z wymaganiami. 
3. Analiza wyjaśnień 
   Organ ocenia, czy odpowiedź jest wystarczająca. Może też zażądać dodatkowych informacji, dokumentacji technicznej lub przeprowadzić kontrolę, np. audyt strony internetowej, aplikacji czy urządzenia. 
4. Wezwanie do usunięcia naruszeń 
   Jeśli potwierdzi się brak zgodności, przedsiębiorca otrzymuje wezwanie do wprowadzenia poprawek. Termin na ich wdrożenie jest ustalany indywidualnie, ale nie może przekroczyć 120 dni od doręczenia wezwania. 
5. Dalsze działania w przypadku braku poprawy 
   Jeśli przedsiębiorca nie zastosuje się do wezwania, czyli nie udzieli odpowiedzi, nie usunie niezgodności w ustalonym terminie (maksymalnie 120 dni) lub wprowadzone zmiany nie spełniają wymagań: 

• może zostać wszczęte postępowanie administracyjne zakończone decyzją nakładającą obowiązek dostosowania produktu lub usługi; 

• organ może nałożyć karę pieniężną – jej wysokość zależy od skali naruszenia i wielkości firmy, ale nie może przekroczyć 10% rocznego obrotu. 

• w skrajnych przypadkach możliwe jest wydanie decyzji zakazującej dalszego świadczenia usługi lub sprzedaży produktu. 

Podsumowanie 

Dostępność to nie „nakładka” ani dekoracyjny dodatek. To świadome projektowanie i wdrażanie treści oraz interfejsów tak, aby każdy mógł z nich skorzystać – bez względu na swoje ograniczenia. Wielu ludzi postrzega ją niestety przez pryzmat widocznych elementów, takich jak kontrast czy teksty alternatywne, jednak prawdziwa dostępność to znacznie więcej. To zagwarantowanie, że osoby z różnymi ograniczeniami, korzystające z technologii wspomagających, będą mogły w pełni korzystać z usług cyfrowych. Tylko kompleksowe podejście, obejmujące odpowiednią strukturę kodu, nawigację klawiaturową czy kompatybilność z czytnikami ekranu, zapewnia realną dostępność. Z kolei powierzchowne rozwiązania mogą sprawiać wrażenie, że strona jest dostępna, ale w rzeczywistości tak nie jest. 
 
Dostępność cyfrowa to nie tylko kwestia estetyki czy kilku łatwych poprawek, ale przede wszystkim etycznego obowiązku, który pozwala wszystkim użytkownikom, niezależnie od ich ograniczeń, korzystać z usług w równych warunkach. Od czerwca 2025 roku, zgodnie z nowymi przepisami, dodatkowo nie będzie już tylko (a raczej aż) dobrą praktyką, lecz stanie się także nowym standardem prawnym i biznesowym. Przestrzeganie tych wymagań nie tylko poprawia doświadczenie użytkowników, ale również wpływa na reputację firmy i unika potencjalnych kar. Warto więc traktować dostępność jako integralną część odpowiedzialności społecznej i biznesowej.